CAO MANG TIÊU - CAO DƯỢC LIỆU THIÊN VIỆT NHẬT
1. Mô tả dược liệu:
- Tên Gọi Khác: Phác tiêu, Huyền minh phấn.
- Tên Khoa Học: Mirabilita, Natrium Sulfuricum, Sal Glauberis.
- Thuộc tính:
Mang tiêu là muối Natri sulfat thiên nhiên tinh chế mà thành. Tại những nơi có Mang tiêu thiên nhiên ( Na2SO410H2O) đào về hòa tan với nước, lọc trong để loại tạp chất rồi cô đặc để kết tinh. Làm đi làm lại nhiều lần cho đến khi nưóc trong thì thôi, để cho nguội kết tinh gọi là Mang tiêu. Đem Mang tiêu bỏ vào nồi nước cho lửa đun sôi, nước bay hơi còn lại bột trắng, hoặc bọc Mang tiêu vào bọc giấy treo vào nơi thông gió phân hóa thành bột trắng, gọi là Huyền minh phấn, chế theo phương pháp thứ 2 cũng gọi là Phong Mang tiêu.
Chế biến
Tại những nơi có mang tiêu thiên nhiên, người ta đào về, hoà tan vào nước, lọc trong để loại tạp chất, rồi cô đặc để kết tinh. Làm đi làm lại nhiều lần cho đến khi tinh thể trong trắng.
Tuỳ theo địa phương và nguyên liệu chế mang tiêu thiên nhiên mà tỷ lệ tạp chất khác nhau. Hiện nay, người ta chế mang tiêu theo kiểu thuốc tây bằng cách dùng dư phẩm kỹ nghệ chế axit clohydric hay kỹ nghệ khác, trong trường hợp này tỷ lệ tạp chất ít hơn.
Nếu sấy hết nước trong tinh thể, ta sẽ thu được huyền minh phấn, tương ứng với muối natri sunfat khô kiệt của thuốc tây.
Phân bố và chế biến
Trước đây, trong đông y vẫn phải nhập của Trung Quốc. Từ năm 1958, các cơ sở trong nước cũng đã tự sản xuất mang tiêu.
- Thành phần hóa học:
Mang tiêu nguyên chất chỉ có Na2SO4.10H2O, trong đó tỷ lệ Na2O là 19,3%, SO3,24,8%, H2O là 55,9%.
Tuy nhiên nếu là mang tiêu thiên nhiên chế thành có thể chứa nhiều tạp chất, ví dụ mang tiêu tỉnh Sơn Tây (Trung Quốc) có NaSO4 -56,15%, FeSO4-2,28%, CaSO4 -0,81%,K2SO4, 48%, KCl 1,09%, nước 18,16%.
2. Tác dụng của Dược liệu Mang tiêu
Tính vị
Mặn, đắng và hàn.
Qui kinh
Vị và đại tràng.
Công năng
Nhuận tràng, tẩy; nhuyễn kiên, thanh nhiệt.
Chỉ định và phối hợp:
- Táo bón: Dùng Mang tiêu với đại hoàng.
- Ðau họng, hút miệng, đỏ mắt và nhọt. Dùng phối hợp Mang tiêu với bằng sa và băng phiến để dùng ngoài.
Liều dùng: Ngày dùng 10-15g.
Kiêng kỵ: Tỳ vị hư hàn và phụ nữ có thai không dùng.
Tác dụng Dược lý
Chúng ta đều biết muối natri sunfat và một số muối tẩy sunfat khác, do ion S04 có phân tử lớn khó qua màng ruột nằm lại trong ruột và hút nước ở các tổ chức tới ruột làm loãng phân trong một do đó làm cho đại tiện dễ dàng.
Người ta còn cho rằng muối natri sunfat có tác dụng kích thích sự bài tiết của ruột và ức chế hiện tượng chống co bóp bình thường của ruột. Vì có như vậy mới giải thích được tác dụng tẩy của những dung dịch loãng và liều nhỏ của các muối đó.
Đông y coi mang tiêu có vị mặn, đắng, tính hàn, vào 3 kinh vị, đại tràng và tam tiêu. Có tác dụng tiêu tích, tà nhiệt, nhuận táo, làm mềm chất rắn, trị bách bệnh hàn nhiệt, tà khí,trục tích tụ trong ngũ tạng, hoá huyết bế đờm kết, thay cũ đổi mới.
Công dụng và liều dùng
Công dụng của natri sunfat trong tây y chúng ta đã biết, ở đây chỉ giới thiệu một số trường hợp dùng mang tiêu trong đông y:
Chữa bàng quang nóng tiểu tiện không thông: Dùng mang tiêu tán nhỏ, ngày uống 2 hay 3 lần, mỗi lần uống 4g, pha với nước tiểu hồi.
Chữa nhức đầu không chịu được: Mang tiêu tán nhỏ, thổi vào mũi.
Chữa ăn uống không tiêu, trong bụng ì ạch: Mang tiêu 30g, ngô thù du 40g. Sắc nước uống dần, khi thấy chuyển thì thôi.
Trị chàm, mề đay: Mang tiêu, bạch phàn mỗi vị 30g, hòa nước sôi, tắm rửa lúc nước còn nóng.
Tuy nhiên trong đông y nói thêm: Phàm vị hư, không thực nhiệt, phụ nữ có thai không được dùng.
