CAO MẠCH MÔN - CAO DƯỢC LIỆU THIÊN VIỆT NHẬT
1. Mô tả dược liệu:
- Tên Gọi Khác: Tóc tiên, lan tiên, xà thảo, duyên giới thảo, mạch môn đông, phiéc kép phạ (Tày).
- Tên Khoa Học: Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker.- Gawl.
- Thuộc Họ: Thiên môn (Asparagaceae).
- Thuộc tính: Chi Ophiopogon (L.f.) Ker. – Gawl. gồm các loài đều là cây thảo, phân bố chủ yếu ở vùng Đông và Trung Á. Ở Việt Nam, có 6 loài, trong đó mạch môn là cây trồng. Cây có nguồn gốc ở Trung Quốc và Nhật Bản, hiện cũng được trồng nhiều ở Trung Quốc.
Cây Mạch môn (Ophiopogon japonicus (L.f.) Ker-Gawl, thuộc họ Mạch môn đông (Convallariaceae). Thường được dùng trong Đông Y với công dụng: Trị viêm phế quản, sốt nóng, ho, tiêu đờm, táo bón.
Mạch môn đông là một loại cỏ sống lâu năm, cao 10cm đến 40cm, rễ chùm, trên rễ có những chỗ phát triển thành củ.
Lá mọc từ gốc, hẹp dài, như lá lúa mạch dài 15 ~ 40cm, rộng 1 – 4mm, phía cuống hơi có bẹ, mép lá hơi có răng cưa.
Quả mọng màu tím đen nhạt, đường kính 6mm, có 1 – 2 hạt.
Loài cây này mọc hoang và được trồng ở Việt Nam để lấy củ dùng làm thuốc, nhiều nhất ở Phùng (Hà Tây), Nghĩa Trai (Hưng Yên), Ninh Hiệp (Hà Nội).
Thu hái và bào chế
Thường hái vào tháng 6 – 7 ở những cây đã được 2 – 3 năm.
Đào lấy rễ củ, rửa sạch, phơi nắng và xếp đống nhiều lần cho gần khô (khô khoảng 70% đến 80%). Đập dẹt, rút bỏ lõi, phơi khô.
Có khi hái về, rạch củ, tước bỏ lõi, rang với gạo cho đến khi gạo có màu vàng nhạt. Bỏ gạo lấy mạch môn mà dùng.
Củ mạch môn hình thoi, màu vàng nhạt, hơi trong, dài 10 – 15mm. Mùi đặc biệt, vị ngọt.
- Thành phần hoá học: saponin steroid, homoisoflavonoid và polysacarid,...
Các thành phần chính của mạch môn đông bao gồm saponin steroid, homoisoflavonoid và polysacarid. Ngoài ra còn có chất nhầy và chất đường.
2. Tác dụng của Dược liệu Mạch Môn
Theo các nghiên cứu mới nhất:
Các thành phần chính của Mạch môn đông như saponin steroid, homoisoflavonoid và polysacarid, thể hiện các hoạt động dược lý khác nhau. Đó là bảo vệ tim mạch, chống viêm, chống ung thư, chống oxy hóa, điều hòa miễn dịch, chống ho, chống vi trùng.
Sử dụng Mạch môn đông đường uống mang lại hiệu quả bảo vệ tim mạch đáng kể chống lại thiệt hại do isoproterenol gây ra. Thông qua việc tăng cường các chất chống oxy hóa nội sinh. Cụ thể là:
- Giảm đáng kể độ cao của đoạn ST.
- Làm suy giảm đáng kể nồng độ enzyme đánh dấu cơ tim.
- Làm tăng đáng kể huyết thanh và hoạt động của enzyme chống oxy hóa cơ tim.
- Tác dụng bảo vệ tim mạch đối với chấn thương tái tưới máu do thiếu máu cục bộ.
Saponin steroid từ rễ Mạch môn đông phát huy tác dụng bảo vệ tim, chống lại suy tim mạn tính do doxorubicin gây ra thông qua việc ức chế quá trình viêm và oxy hóa. Những kết quả này cung cấp bằng chứng rằng saponin steroid từ rễ Mạch môn đông có thể là một phương pháp điều trị hiệu quả cho suy tim mạn tính.
Và nhiều các nghiên cứu khác cho thấy tác dụng bảo vệ tim mạch của Mạch môn đông.
Kiêng kỵ
Phế và vị có nhiệt nung nấu bên trong không dùng.
Những người tỳ vị hư hàn, bị tiêu chảy hoặc có thấp không được dùng.
