CAO KHÔ KHIẾM THỰC - CAO DƯỢC LIỆU THIÊN VIỆT NHẬT
1. Mô tả dược liệu:
- Tên Gọi Khác: Kê Đầu Thực, Kê Đầu, Nhạn Đầu, Vỉ Tử, Thủy Lưu Hoàng, Thủy Kê Đầu, Cư Tắc Liên, Đại Khiếm Thực, Hộc Đầu, Hồng Đầu, Kê Đầu Bàn.
- Tên Khoa Học: Semen euryales Ferox.
- Thuộc Họ: Hoa súng (Nymphaeaceae).
- Thuộc tính:
Khiếm thực là một cây thuốc có hoa thuộc họ Súng, thuộc loại cây sống một năm, mọc phổ biến ở các đầm ao. Cây có hoa với hình dáng và màu sắc thu hút nên cũng được nhiều người trồng làm cây cảnh.
Lá cây có hình tròn rộng và nổi trên mặt nước. Mặt trên lá có màu xanh còn mặt dưới có màu tím. Cành chứa hoa thường nổi hẳn lên mặt nước, đầu mỗi cành sẽ có một hoa, hoa có màu tím tía, có các gai nhọn bao quanh bên ngoài, hoa nở buổi sáng và héo đi vào buổi chiều.
Quả có hình cầu, là chất xốp màu tím hồng, mặt ngoài có gai. Phần đỉnh quả còn đài sót lại, hạt chắc có hình cầu, màu đen, thịt trắng ngà.
Cây khiếm thực thường được tìm thấy ở các ao đầm tại các tỉnh Trung Quốc giáp với Việt Nam như Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam. Nó cũng được tìm thấy ở Ấn Độ, Triều Tiên, Nhật Bản, miền đông nước Nga. Các tài liệu cho thấy loài cây này chưa thấy mọc ở Việt Nam nên các vị thuốc từ Khiếm thực đều phải nhập khẩu.
Bộ phận dùng
Bộ phận cây Khiếm thực dùng làm thuốc là hạt lấy từ quả chín đã sấy hoặc phơi khô.
Vị thuốc khiếm thực là hạt có hình cầu, đa phần là hạt vỡ. Hạt hoàn chỉnh sẽ có đường kính từ 5 – 8mm. Vỏ hạt có màu đỏ nâu, 1 đầu có phần màu trắng vàng chiếm khoảng 1/3 hạt. Sau khi bỏ đi lớp vỏ lụa sẽ thấy hạt có màu trắng và chất tương đối cứng.
Thu hái và chế biến
Khiếm thực được thu hái vào khoảng tháng 9 - tháng 10 hàng năm. Quả chín sau khi hái về sẽ đem đi xay vỡ, sẩy lấy hạt rồi đem xay bỏ phần vỏ để lấy nhân hạt làm thuốc.
Dược liệu được sơ chế theo một số cách thông dụng của y học cổ như sau:
Theo Dược Tài Học: Khiếm thực được sao theo cách sau: cho cám vào nồi (dùng 5kg cám cho 50kg khiếm thực) rang nóng và đợi đến khi khói bay lên thì cho khiếm thực vào. Sao đến khi màu hạt hơi vàng thì lấy ra và sàng bỏ cám rồi để nguội là được.
Theo Phương Pháp Bào Chế Đông Dược: sơ chế loại bỏ hết tạp chất, mốc mọt và thứ thịt màu đen trong hạt rồi đem đi sao vàng, tán nhỏ và bảo quản trong hộp để dùng dần.
Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển: Đem phơi dược liệu Khiếm thực thật khô rồi chưng cho tín. Sau đó bỏ vỏ lấy phần nhân hạt và tán thành bột.
- Thành phần hoá học
Dược liệu Khiếm thực (hạt) chứa nhiều tinh bột, 4.4% protid, 0.2% chất béo, Hydrat Carbon, 0.009% Calcium, 0.11% Phosphor, 0,0004% Fe, 0.006% Vitamin C. Ngoài ra còn chứa nhiều loại vitamin B và Carotene.
2. Tác dụng của Dược liệu Khiếm Thực
Khiếm thực là tên của một vị thuốc quen thuộc trong Đông y có thể được lấy từ phần củ của cây hoa súng. Dược liệu này có vị ngọt, tính bình thường được dùng để chữa các chứng bệnh như đau lưng mỏi gối, tê thấp, di tinh, đi đái nhiều…
Tính vị
Đa phần các tài liệu Đông y ghi nhận dược liệu có vị ngọt, tính bình và không độc.
Quy kinh
Theo Dược Phẩm Hóa Nghĩa: Quy vào kinh Tỳ, Vị, Can.
Theo Trung Dược Học: Quy vào kinh Thận, Tỳ.
Theo Đông Dược Học Thiết Yếu: Quy vào kinh Thận, Tâm.
Theo Lôi Công Bào Chế Dược Tính Giải: Quy vào kinh Thận, Tâm, Tỳ, Vị.
Theo y học cổ truyền
Khiếm thực có vị ngọt chát, tính bình, quy vào các kinh tỳ, thận. Dược liệu có tác dụng bổ thận, cố tinh, chỉ tả, ngừng đới hạ, kiện tỳ, trừ thấp nhiệt. Được dùng để điều trị chứng mộng tinh, di tinh, hoạt tinh, di niệu, đới hạ, bạch trọc, tỳ hư, tiêu chảy lâu ngày.
Theo y học hiện đại
Hạt Khiếm thực có tác dụng chống oxy hóa do trong thành phần chứa glucoside. Ngoài ra còn giúp kiểm soát chỉ số đường huyết và chống lại bệnh ung thư, bảo vệ các cơ quan như gan, tim, thận, tụy.
