Cao Hoàng Kỳ

CAO HOÀNG KỲ - CAO DƯỢC LIỆU THIÊN VIỆT NHẬT 

1. Mô tả dược liệu:

- Tên Gọi Khác: Miên Hoàng kỳ, Tiễn kỳ, Khẩu kỳ, Bắc kỳ.

- Tên Khoa Học: Astragalus membranaceus (Fisch.) Bge.

- Thuộc Họ: Đậu/ Cánh bướm (danh pháp khoa học: Fabaceae).

- Thuộc tính: Là loại cây thân thảo sống lâu năm và phát triển mạnh ở vùng đất pha cát, mọc nhiều nhất tại tỉnh Tứ Xuyên, Hoa Bắc, Diên An, Bảo Cửu…(Trung Quốc), loại thảo dược này được di thực vào nước ta và được trồng tại Đà Lạt và Sapa tuy nhiên số lượng không nhiều.

Hoàng kỳ là rễ sấy/ phơi khô của cây hoàng kỳ (Astragalus membranaceus) hoặc cây hoàng kỳ Mông cổ (Astragalus mongolicus Bunge) cũng thuộc họ Đậu/ Cánh bướm.

Đặc điểm cây hoàng kỳ

Cây hoàng kỳ là thực vật thân thảo, sống lâu năm. Cây mọc thẳng đứng, cao khoảng 60 – 70cm, thân cây phân thành rất nhiều nhánh. Lá mọc so le, dạng kép lông chim, trung bình mỗi lá kép gồm khoảng 15 – 25 lá chét. Lá chét có phiến hình trứng, có lông trắng ở trên trục lá.

Hoa nở vào tháng 6 – 7 hằng năm, hoa tự dài hơn lá, tràng hoa màu vàng nhạt. Hoa tự dài hơn lá, tràng hoa màu vàng nhạt. Mùa hoa thường rơi vào khoảng tháng 6 – 7 và sai quả vào tháng 8 – 9. Quả hình đậu dẹt, mặt ngoài có lông ngắn, bên trong chứa hạt màu đen, hình thận. Rễ cây có hình trụ, đường kính từ 1 – 2cm, vỏ ngoài màu vàng nâu hoặc màu nâu đỏ, rễ dài và đâm sâu vào trong lòng đất.

Cây hoàng kỳ Mông cổ không có khác biệt so với cây thông thường. Tuy nhiên số lượng lá chét thường nhiều hơn (khoảng 12 – 18 đôi), kích thước lá chét nhỏ và tràng hoa dài hơn.

Bộ phận dùng

Rễ cây hoàng kỳ được thu hái để làm thuốc.

Phân bố

Hoàng kỳ phát triển mạnh ở vùng đất pha cát, mọc nhiều tại tỉnh Tứ Xuyên, Hoa Bắc, Bửu Kê, Diên An,… ở Trung Quốc. Ở nước ta, loài thực vật đã được di thực vào Đà Lạt và Sapa nhưng số lượng không nhiều.

Thu hái – sơ chế

Thu hái rễ ở cây từ 3 năm tuổi trở lên nhưng tốt nhất là cây có từ 6 – 7 năm tuổi. Thường thu hoạch vào mùa xuân hoặc mùa thu. Sau khi đào rễ về, đem rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ con và 2 đầu, sau đó dùng sấy hoặc phơi khô.

Nên chọn thứ rễ nhiều thịt, to mập, ruột vàng và thịt dai. Rễ sau khi bào chế có hình trụ dài, đường kính từ 1.5 – 3.5cm, bên ngoài có màu nâu xám, vàng tro và có vân chạy dọc. Ruột có màu vàng, dai và ít xơ.

Hoàng kỳ được bào chế theo những cách sau đây:

Sinh kỳ (cây sống): Đem rễ ủ cho mềm, thái thành miếng mỏng 1 – 2mm, đem phơi khô hoặc sấy nhẹ.
Chích kỳ (cây tẩm mật sao): Hòa mật ong với nước sôi. Thái phiến, đem ủ trong nước mật, sau đó sao vàng cho đến khi cầm không thấy dính là được. Để dược liệu nguội, bảo quản dùng dần. Cứ 10kg hoàng kỳ thì dùng 2.5 – 3kg mật ong để tẩm.

Bảo quản

Dược liệu dễ hư hại và ẩm mốc, vì vậy nên bảo quản nơi khô ráo và thoáng mát. Nếu chế thành chích kỳ thì không nên để quá lâu.

- Thành phần hóa học: polysaccharid, saponin và isoflavonoid...

Các thành phần chính có hoạt tính sinh học thuộc 3 nhóm: polysaccharid, saponin và isoflavonoid.

• Polysaccharid: 3 astragalan I, II, III; 2 glucan (AG-1 và AG-2) và 2 heterosacharid (AH-1 và AH-2).
• Saponin: gồm 9 astragalosid và isoastragalosid: astragalosid I, astragalosid II, astragalosid III, astragalosid IV, astragalosid V, astragalosid VI, astragalosid VII, isoastragalosid I, isoastragalosid II và 2 saponin kiểu olean: astragalosid VIII và soyasaponin I. Trong đó, astragalosid IV là chất chính và đã được đưa vào kiểm soát trong chỉ tiêu định tính, định lượng dược liệu Hoàng kỳ.
• Isoflavonoid: Các isoflavonoid chính gồm có Calycosin, Calycosin-7-O-β-D-glucosid, formononetin và ononin; trong đó Calycosin-7-O-β-D-glucosid chiếm tỉ lệ cao nhất và cũng được dùng làm chất điểm chỉ trong định lượng dược liệu Hoàng kỳ.

Ngoài ra, Hoàng kỳ còn có amino acids và các nguyên tố vi lượng khác.

2. Tác dụng của Dược liệu hoàng kỳ

Vị thuốc hoàng kỳ có vị ngọt, tính ấm, tác dụng lợi thủy, ích vệ, mạnh gân xương và cố biểu.

Tính vị

Vị ngọt, tính ấm.

Quy kinh

Quy vào kinh Tỳ, Phế, Đại trường và Tâm.

Tác dụng dược lý của hoàng kỳ

– Tác dụng của hoàng kỳ theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Chất Astragalosid IV trong dược liệu có tác dụng đối với hệ miễn dịch, kháng viêm, bảo vệ tim mạch, bảo vệ gan, kháng virus.
• Isoflavonoid trong cây có tác dụng chống thiếu máu cục bộ, chống oxy hóa, kháng viêm đối với bệnh viêm khớp mãn tính và ức chế virus gây hại.
• Tác dụng trên hệ miễn dịch: Chiết xuất Polysaccharid trong dược liệu giúp làm tăng khả năng thực bào của bạch cầu đa nhân và đại thực bào, từ đó điều chỉnh chức năng tế bào T, tăng hoạt tính interkeukin-2 và tăng chức năng miễn dịch của cơ thể.
• Tác dụng đối với tim mạch: Dược liệu có tác dụng tăng cường co bóp tim – tác dụng rõ nhất ở những trường hợp suy tim.
• Tác dụng lợi niệu: Có tác dụng lợi niệu khi mới dùng nhưng sử dụng kéo dài thì không nhận thấy tác dụng rõ rệt.
• Tác dụng chống viêm: Astramembrannin trong dược liệu có tác dụng ức chế tính thấm của mao mạch do histamine và serotonin ở liều tiêm tĩnh mạch 50mg/ kg.
• Tác dụng kháng khuẩn: Dược liệu có tác dụng ức chế lỵ Shigella, phế cầu, liên cầu khuẩn dung huyết và tụ cầu vàng.
• Tác dụng phát triển cơ thể và kéo dài tuổi thọ: Trong nuôi cấy tế bào in vitro nhận thấy dược liệu làm tăng hoạt động của tế bào, kéo dài tuổi thọ và giúp tế bào tăng trưởng nhanh hơn.
• Tác dụng hạ áp: Hoàng kỳ có tác dụng giãn mạch nên có thể làm hạ huyết áp.
• Tác dụng bảo vệ gan: Dược liệu làm tăng albumin, protein trong huyết thanh, bảo vệ gan và giảm hàm lượng glycopen trong cơ quan này.
• Tác dụng đối với tử cung: Dược liệu gây co bóp ở ruột thỏ co lập nhưng gây hưng phấn đối với tử cung co lập ở chuột cống có thai.
• Độc tính: Dược liệu trong cây có độc tính thấp.

– Tác dụng của hoàng kỳ theo Đông Y:

• Tác dụng: Hoàng kỳ dùng sống có tác dụng tiêu thũng, sinh cơ, ích vệ, lợi thủy, cố biểu, mạnh gân xương, trưởng nhục, bổ huyết, trường phong, phá trưng tích và thác độc. Dùng nướng có tác dụng bổ trung và ích khí.
• Chủ trị: Bệnh phong hủi, các bệnh ở trẻ nhỏ, bệnh nhọt lở loét lâu ngày, phong tà khí, gầy ốm, tiêu chảy, đau bụng, hư suyễn, hàn nhiệt, tai diếc, thận hư suy, vết thương lâu liền miệng, viêm thận mãn, tiểu đường,…

Cách dùng – liều lượng

Hoàng kỳ được dùng ở dạng sắc, tán bột, làm hoàn hoặc dùng ngoài. Nếu dùng trong, sử dụng từ 12 – 20g/ ngày. Trong trường hợp cần thiết có thể tăng lên 80g/ ngày.

Lưu ý Khi sử dụng Hoàng kỳ (Rễ)
Hoàng kỳ là loài cây tuy có nguồn gốc thiên nhiên nhưng có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ. Không nên tự ý sử dụng hoặc nghe theo bài thuốc kinh nghiệm. Hãy tham vấn ý kiến bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và sử dụng thuốc một cách phù hợp nhất.