CAO HOÀNG CẦM - CAO DƯỢC LIỆU THIÊN VIỆT NHẬT
1. Mô tả dược liệu:
- Tên Gọi Khác: Hủ trường, Túc cầm, Hoàng văn, Kinh cầm, Đỗ phụ, Nội hư, Ấn dầu lục, Khổ đốc bưu, Đồn vĩ cầm, Thử vĩ cầm, Điều cầm, Khô cầm, Bắc cầm, Phiến cầm, Khô trường, Lý hủ thảo, Giang cốc thụ, Lý hủ cân thảo, Điều cầm, Tử cầm, Đạm tử cầm, Đạm hoàng cầm, Tửu cầm, Đông cầm, Hoàng kim trà, Lạn tâm hoàng.
- Tên Khoa Học: Scutellaria baicalensis Georg.
- Thuộc Họ: Thuộc họ Hoa môi Lamiaceae (Labiatae).
- Thuộc tính:
Hoàng Cầm là một loại cỏ sống dai, cao 20- 50cm, có rễ phình to thành hình chùy, mặt ngoài màu vàng sẫm bẻ ra có màu vàng. Thân mọc đứng, vuông, phân nhánh, nhẵn hoặc có lông ngắn. Lá mọc đối, cuống rất ngắn, hoặc không cuống; phiến lá hình mác hẹp, hơi đầu tù, mép nguyên, dài 1,5-4cm, rộng 3-8mm hoặc 1cm, mặt trên màu xanh sẫm, mặt dưới xanh nhạt. Hoa mọc thành bông ở đầu cành, màu lam tím. Cánh hoa gồm 2 môi, 4 nhị (2 nhị lớn dài hơn tràng) màu vàng, bầu có 4 ngăn.
Bộ phận dùng
Rễ củ – Radix Scutellariae, thường gọi là Hoàng cầm. Rễ có hai loại: loại rễ già, trong rỗng đen, ngoài vàng gọi là khô cầm; loại rễ non giữa cứng chắc, mịn, ngoài vàng trong xanh và vàng gọi là Điều cầm. Thứ to lớn hơn ngón tay là tốt.
Phân bố
Cây mọc tốt, nhưng chưa phát triển. Hiện vị này vẫn phải nhập của Trung Quốc (Hắc Long Giang, Liêu Ninh, Hà Bắc, Hà Nam, Vân Nam, Nội Mông). Mọc hoang cả ở Liên Xô cũ được nghiên cứu sử dụng làm thuốc chữa cao huyết áp.
Thu hoạch, sơ chế
Mùa xuân và thu thu hoạch lấy rễ: Đào về cắt bỏ rễ con, rửa sạch đất cát, phơi hơi khô, cạo bỏ vỏ mỏng, phơi hoặc sấy khô là được.
- Thành phần hóa học:
Từ rễ hoàng cầm có nhiều hợp chất flavonoid đã được phân lập và xác định cấu trúc. Các chất quan trọng là baicalin (C21H18O11), baicalein (C15H10O5), scutellarein (C15H10O6), scutellarin (C21H18O2), wogonin (C16H12O5).
Chất scutellarein có cả ở trong lá, rễ, thân 8,4-10,3%, chất baicalin chỉ có trong rễ.
Ngoài thành phần flavonoid trong rễ hoàng cầm còn có tanin thuộc nhóm pyrocatechic (2-5%), nhựa. Không thấy có alkaloid, glucozide chữa tim, saponin và vitamin C. Thân và lá cũng có flavonoid.
2. Tác dụng của Dược liệu Hoàng Cầm
Tính vị
Theo ghi chép từ các tài liệu y học cổ truyền thì dược liệu có vị đắng, tính hàn và không có độc.
Quy kinh
Dược liệu được quy vào các kinh Đại trường, Tâm, Phế, Đởm, Bàng quang…
- Theo y học cổ truyền:
Công dụng: Tả phế hỏa, trừ thấp nhiệt, tiêu cốc, chỉ huyết, an thai, tiết lợi, hạ huyết bế…
Chủ trị: Ho do phế nhiệt, tiêu chảy, mụn nhọt, mắt đỏ sưng đau, đau bụng, chảy máu cam, tiêu ra máu, rong kinh, động thai…
- Theo y học hiện đại:
Tác dụng đối với huyết áp: Cả dịch truyền, nước sắc và cồn của dược liệu có tác dụng hạ huyết áp.
Tác dụng chuyển hóa lipit: Nước sắc từ dược liệu có khả năng hạ lipid ở những người được điều trị bằng Thyroid hay ở người thực hiện chế độ kiêng cholesterol trong vòng 7 tuần.
Tác dụng đối với vị trường: Cồn chiết và nước sắc từ hoàng cầm có tác dụng ức chế nhu động ruột.
Tác dụng kháng khuẩn: Dược liệu có khả năng kháng khuẩn phổ rộng. Thực nghiệm cho thấy hoàng cầm có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, phế cầu khuẩn, não mô viêm Neisseria, trực khuẩn bạch cầu, trực khuẩn lao, nấm da và Leptospira…
Tác dụng miễn dịch: Thành phần Baicalein trong hoàng cầm có khả năng ức chế tế bào giải phóng enzyme. Từ đó đem lại tác dụng ngăn ngừa dị ứng. Đồng thời Baicalin và Baicalein còn được chứng minh là có khả năng giãn phế quản trong thực nghiệm gây dị ứng suyễn.
Ngoài ra, dược liệu còn có tác dụng hạ thân nhiệt, lợi tiểu, tăng lượng mật…
Cách dùng – liều lượng:
Dược liệu này thường được sử dụng ở dạng thuốc sắc hay tán bột và kết hợp với các vị thuốc khác. Liều lượng được khuyến cáo cho một ngày là vào khoảng 12 – 20g. Tùy thuộc vào mỗi bài thuốc mà sẽ có sự căn chỉnh cho hợp lý.
