CAO CỎ MÁU - CAO DƯỢC LIỆU THIÊN VIỆT NHẬT
1. Mô tả dược liệu:
- Tên Gọi Khác: Dây máu người, huyết đằng, kê huyết đằng, cây huyết rồng, cây máu gà, đại hoàng đằng, đại huyết đằng, cây hồng đăng, cây dây máu.
- Tên Khoa Học: Sargentodoxaceae.
- Thuộc Họ: Huyết đằng.
- Thuộc tính:
Cây cỏ máu thuộc dạng cây dây leo, kích thước lớn và thân gỗ. Thân cây có chiều dài lên đến 10 mét, đường kính thân 3-4 cm, hình trụ tròn hoặc hơi dẹt với lớp vỏ màu nâu nhạt và hơi thô ráp. Sở dĩ cây có tên là cây cỏ máu là vì khi cắt đôi thân cây sẽ thấy chảy ra nhựa màu đỏ tương tự như màu máu.
Phần lá cây cỏ máu dạng lá kép, gồm 3-9 lá chét hình trứng, mặt trên bóng nhẵn, màu xanh đậm còn mặt dưới màu nhạt hơn.
Hoa của cây cỏ máu đâm ra từ các nách lá, phần cuống nhỏ, phủ lông mịn bên ngoài, mọc thành chàng và có màu tím. Cây cỏ máu ra quả vào tháng 9 đến tháng 10 hàng năm, dạng quả đậu, hình trứng hoặc lưỡi liềm, dài 7cm, có lông nhung bao phủ và chứa 3-5 hạt.
Ngoài mọc phổ biến ở Việt Nam, cây cỏ máu còn phổ biến ở một số quốc gia như Trung Quốc hay Lào. Tại Việt Nam, cây cỏ máu được tìm thấy nhiều ở các vùng núi độ cao trên 850m, có thể mọc trong rừng hoặc ven bờ sông, bờ suối.
Thân cây cỏ máu được người dân thu hoạch quanh năm, tập trung nhiều từ tháng 8 đến tháng 10. Người dân thường lựa chọn những thân cây có phần vỏ màu vàng, bề mặt mịn, rắn chắc và còn tươi để thu hái trước.
Hiện nay có 2 cách sơ chế dược liệu cây cỏ máu như sau:
- Dạng tươi: Sau khi thu hái về thân cây cỏ máu sẽ được rửa sạch, sau đó thái thành những phiến mỏng và có thể dùng được ngay;
- Dạng khô: Trước khi phơi khô, cần ngâm nước thân cây cỏ máu, thân nhỏ ngâm trong 1-2 giờ còn thân to ngâm trong 3 ngày liên tục. Sau đó, vớt ra, rửa sạch lại và tiến hành thái mỏng. Bước cuối cùng là làm khô bằng cách phơi nắng hay sấy.
Dược liệu cây cỏ máu không bảo quản tốt rất dễ bị nấm mốc xâm nhập gây hư hỏng. Do đó cần bảo quản trong điều kiện nhiệt độ phòng ở những nơi khô ráo, mát mẻ. Khi sử dụng cây cỏ máu vào mùa Đông hoặc mùa mưa, độ ẩm không khí khá cao thì tranh thủ phơi khô hoặc đem sấy lại để bảo quản được lâu hơn.
- Thành phần hóa học:
Phân tích thành phần của cây cỏ máu trong phòng thí nghiệm thu được các chất sau:
+ Trong thân cây:
- Beta Sitosterol
- Daucosterol
- 5 Alpha-Stigmastane-3 Beta
- 9-Methoxycoumestrol
- Milletol
- Medicagol
- Epicatechin
- Nhựa
- 4-tetrahydroxy chalcone
- Protocatechuic acid
- Licochalcone
- Friedelan-3-Alpha-Ol…
+ Trong rễ, vỏ và hạt cây cỏ máu:
- Chất nhựa
- Glucozit
- Tanin và một số hợp chất khác
2. Tác dụng của Dược liệu Cỏ máu
Cây cỏ máu là tên gọi dân gian của thảo dược kê huyết đằng. Vị thuốc này có khả năng quy vào các kinh Can, Thận giúp bồi bổ khí huyết, mát gan, giải độc, điều hòa kinh nguyệt.
- Tính vị:
Theo ghi chép trong một số tài liệu y học cổ như Đông Dược Học Thiết Yếu, Trung Dược Học thì cây cỏ máu có tính ấm,, mùi thơm nhẹ, vị đắng, hậu ngọt ( tức khi dùng thấy bị đắng ở đầu lưỡi nhưng khi nuốt hết vào thì để lại vị ngọt ở cuống họng.
- Quy kinh
Dược liệu cỏ máu quy vào 3 kinh gồm: Can, Thận, Tỳ
- Tác dụng của cây cỏ máu theo Y học Cổ truyền:
Chỉ thống, lợi huyết, thông kinh hoạt lạc, thư cân, hành huyết, táo vị và làm bền chắc gân xương;
Chủ trị: Thiếu máu, hư lao, mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, đau lưng, mỏi gối, kinh nguyệt không đều, khí huyết hư, thiếu máu não, cơ thể suy nhược, đau dạ dày, đổ nhiều mồ hôi trộm hoặc dùng cho phụ nữ sau sinh bị thiếu máu, da xấu và kém sắc.
- Tác dụng của cây cỏ máu theo Y học hiện đại:
Chiết xuất cồn thuốc từ cây cỏ máu thử nghiệm trên chuột bị viêm khớp cho kết quả tình trạng viêm nhiễm do Formaldehyde được đẩy lùi. Một nghiên cứu khác trên chuột cũng cho thấy cây cỏ máu thúc đẩy khả năng chuyển hóa phosphate tại thận và tử cung của chuột;
Thử nghiệm trên chó và thỏ sử dụng nước sắc từ cây cỏ máu nhận thấy chỉ số huyết áp có chiều hướng giảm, ngoài ra còn ức chế cơ tim trên ếch thử nghiệm;
Tiêm dịch chiết từ cây cỏ máu vào màng bụng chuột nhắt, các nhà nghiên cứu nhận thấy nó có tác dụng giảm đau, an thần.
Theo các chuyên gia, liều lượng sử dụng của cây cỏ máu từ 10-30g mỗi ngày, có thể ở dạng sắc với nước uống, nấu uống như trà, ngâm rượu hoặc cô đặc thành cao. Tuy nhiên, cây cỏ máu vẫn có nguy cơ gây độc khi thử nghiệm tiêm chiết xuất vào tĩnh mạch động vật với liều lượng 4.25g/kg sẽ gây chết.
- Lưu ý khi sử dụng cây cỏ máu
Cây cỏ máu có thể gây động thai, do đó không an toàn khi sử dụng cho phụ nữ mang thai nên đối tượng này tuyệt đối không được sử dụng;
- Trẻ em, người có cơ địa dị ứng hoặc quá mẫn với thành phần có trong dược liệu cây cỏ máu cũng không nên dùng;
- Trường hợp sử dụng cây cỏ máu dạng khô cần đảm bảo dược liệu không bị pha lẫn với các tạp chất và cây cỏ khác. Dược liệu phơi khô bị ẩm, mốc, đổi màu thì không nên dùng vì có nguy cơ gây ngộ độc;
- Cây cỏ máu có tính ấm, do đó người có cơ thể nhiệt nên thận trọng khi sử dụng vì dùng nhiều có thể gây táo bón, khô họng;
- Người bệnh cần dùng cây cỏ máu đúng liều lượng được hướng dẫn đối với từng loại bệnh cụ thể.
